| ||
Reen al la ĉefpaĝo de OLE
|
Jorge Camacho Baldur Ragnarsson, du-klinga poeziisto La peto verki
artikolon pri Baldur Ragnarsson trafas min en Pingtongo, negranda urbo sude en
Tajvano, kie mi tropikas unu monaton sen esperantaj libroj, inkluzive de
vortaroj kaj aliaj konsultiloj. Mankas al mi, evidente, ankaŭ liaj poemaroj, sed fine, danke al la
interreto kaj retpoŝto,
mi sukcesas ricevi la embrion de lia eldonota plena verkaro, kun kiu mi povas
do trankvile rekonatiĝi. Mi unuafoje vidis
persone la “faman poeton” en Sed unue mi
insistu pri unu el miaj lastatempaj obsediĝoj: ne eblas trakti unubloke la poeton de
1955 (komencjaro de Ŝtupoj
sen nomo) kaj tiun de, ni
diru, 1973 (finjaro de Esploroj), aŭ de 2004 en Maribor, kiel unu solan kaj la
saman homon. Kiel pri ajna alia aŭtoro, necesas trakti lian verkaron kiel plur-elementan kontinuon, en kiu la
kronologia supervido de unuopaj verkoj permesas konstati ŝanĝojn, ŝanĝiĝojn, evoluojn, atingojn, kulminojn kaj, eventuale, silentadojn, stagnon,
sakstraton aŭ
eĉ regreson. Ne hazarde mi
parolas pri kontinuo. Kun pluraj esceptoj, ĝenerale eblas paroli pri du ĉef-elementoj en lia verkaro: komence li
verkis preskaŭ
ekskluzive poemojn, poste precipe eseojn, artikolojn kaj recenzojn. Estus
interese kompari tiun kontinuon kun lia kariero kiel poeto en la islanda
lingvo, aŭ
spuri la influon de liaj esperantigoj el la islanda literaturo en lia originala
verkado. Por la unua studo mi havas nek la sciojn nek la kompetenton necesajn;
por la dua, manke de konsultebla materialo, la nuna libro jam donas multe da
informoj pri lia profunda kono de la historio kaj konvencioj de la islanda kaj
aliaj ĝermanaj
literaturoj, kaj pri ilia tradukeblo esperanten. Ĉiel ajn, videblas nenia rompo inter ambaŭ grandaj blokoj, kaj ĝuste tial mi parolas pri kontinuo. Ne
temas pri tio, ke liaj prozaj tekstoj pri poetiko satelitus ĉirkaŭ la suno de lia originala poemverkado, aŭ inverse, aŭ ke ambaŭ astroj orbitus ĝemele unu ĉirkaŭ la alia kiel la du-planeda sistemo tero-luno; Ragnarsson nature transiras
de versoj al esea prozo ĉar, esence, en ambaŭ medioj li sentas sin same hejme por aliri tion de li plej ŝatatan: poezion. Oni aldonu lian tradukan
agadon por formi dinamikan triangulon kaj, sur paralela ebeno, lian rolon en la
islanda literaturo, kaj jen ni ricevos figuron vivoplene tridimensian. En La poezia arto li klarigas pri la titolo
Ŝtupoj sen nomo ke ĝi “indikas evoluajn nivelojn en mia poezio dum difinita tempo ekde la tradicio
ĝis la modernismo”;
kaj pri Esploroj, ke ĝi estas “tratute laŭ la modernisma skolo, kvankam mi tie
klopodas trovi ankaŭ
novajn vojojn al pli rekta, malpli oblikva esprimado ol konstateblas en multaj
el miaj poemoj”. Malgraŭ la modesta sinprezento de la unua soneto, jam de sia debuta poemaro la
juna Ragnarsson (malpli ol 30-jara) virtuoze uzis ĉiajn versojn kaj strofojn, kio garantias
ke lia famo kiel poeto restos longe, kiel tiu de verkinto de versoj jam
klasikaj. Mi trovas paradoksa, ke ne tiom la komencaj poemoj, forme sufiĉe tradiciaj kaj enhave parencaj al,
ekzemple, sciencaj aŭ sciencfikciaj
poemoj de Auld kaj Francis (tipaj de la epoko); ne la poemoj mem de Ragnarsson,
sed la blinda rekomendo de Kalocsay ne publikigi ilin, kaj la malmiopa aŭdaco de Régulo eldoni ilin en Pretervole,
Kalocsay, kun la providenca helpo de Régulo, establis la teorian bazon de la
poetiko de Ragnarsson, eksplicite vortumitan en la Anstataŭ
prologo al Esploroj. Jen teksto perfekte, simple
kaj klare difinanta la glitan koncepton “poezio”. De ĝi sekveblas la fadenoj kiuj ligas nian
poeton unuflanke al aŭtoroj
kiel la greko Kavafis aŭ la portugalo Pessoa, kaj aliflanke ankaŭ al la esperantaj Nervi, Neves aŭ Mao, subtila filandro libere flirtanta el
la araneaĵo
de la tutmonda poezio. Kalocsay insiste
volis vidi en liaj versoj nur ian koŝmaran pesimismon, kiun li timis aŭ rifuzis. Miaopinie en la tiama Ragnarsson (kaj kredeble ankaŭ en la nuna) teoria pesimismo modele kaj
bonvene kunvivas kun optimismo praktika, sen ekscesoj kaj ekstremoj, en maniero
“sobra kaj modera”. Temas certe pri mondvido kaj mens-aranĝo ekzistismaj, sed kun la ekzistismo
nerezignacia kaj eĉ
ribela de Dum Auld en La infana raso tenas kredon je
pliperfektigebla homaro kaj je la graveco de la racio kiel evoluiga faktoro (mi
citas vortojn de Ragnarsson), la juna islandano skeptike preteras la fridan,
neniodiran perfekton de la scienca raciismo kaj, mild-ironie, alprenante kun
plezuro iom el la ekstravaganco de la samlanda filozofo Pjeturss, rimarkas jam ĉe la fiŝoj “ecojn de misevoluo”, tiel ke serĉantoj aŭ konstruontoj de surtera paradizo verŝajne devus retroiri ne ĝis la historiaj tempoj antaŭ Sargono Koncerne la duan poemaron,
konstateblas la menciita kontinueco kun Ŝtupoj..., kvankam nun la poemoj montriĝas pli interesaj, maturaj, profundaj, plurdimensiaj. Ragnarsson ne plu
provas novajn formojn, ili kvazaŭ nature venas alterne al li. Kiuj estas liaj temoj? Eble unu sola,
senmezura, “la stranga vojo / inter esto / kaj neesto”; metafiziko sen
neologismoj, en liberaj versoj kie gravas ĉiu vorto, ĉiu silento, ĉiu paŭzo. Sufiĉas legi kiel kondenson programon de lia
poetiko la unuan frazon de Anstataŭ prologo: “Por mi poezio estas esploro; kaj
maniero kapti disfluantajn sentojn kaj impresojn por ilin fiksi en spaco kaj
tempo”. Parenteze mi
diru, ke ne interesas min hipotezaj esencaj
nordeco, islandeco aŭ
vikingeco de la aŭtoro,
aŭ kian signifon
devus havi por ĉiu
islandano vortoj kiel “maro”, “ŝipo”, “bluo”, “suno” aŭ la nomoj de l’ sezonoj. Tiom da faktoroj povas difini la gamon de krom-,
kun- kaj sub-signifoj atribuataj laŭlonge de sia vivo fare de ĉiu individuo! De infan-aĝaj viveroj ĝis
hazardaj legoj, studoj, renkontoj aŭ vojaĝoj...
Ĉiel ajn, certe ne
egalas mencio de “lafrokoj” ĉe nia poeto ol ĉe
homo kiu spertus lafon nur televide;
same pri glaĉeroj,
glaci-montoj kaj ĝenerale
pri glacio: nur de Ragnarsson oni povus atendi intiman komparon kiel “mezvoje
inter glacio kaj akvo” kun la senco “inter realo kaj iluzio”. Nu, kio estas do
la menciitaj “modernismo”, “rekta esprimado” kaj “oblikva esprimado”? Ni saltu
al la kvin prelegoj de 1986 eldonitaj de Haupenthal, en unu el siaj momentoj da
lucido, en la formo de libro titolita La
poezia arto. Mi nek ripetos nek aŭdacos kritiki ĝian
vastan, varian enhavon: kiel legi poemojn; la poezia senco de poemoj (“en
poemoj la senco estas unuaranga, ne ĝia sonaranĝo”;
“ĉiu bona poemo estas
esence samtempiga sintezo de pluraj senceroj”); la kunlaboro inter poeto kaj
leganto por elkovo de la senco de poemo (“ankaŭ la leganto estas kunkreanto de la poezia
senco”); difino de modernismo, de oblikva poezio kaj pritrakto de la, en
Esperantujo, iom neglektata rekta poezio; la lingvo kiel esplorilo kaj
sintezilo; la samtempe nemalhavebla kapablo trasenti poemon emocie; la poeziaj
konceptoj “antimondo” kaj “antigramatiko”; kaj daŭre tiel plu. Ŝvebas ĉie la poemara ideo de poezio kiel esploro,
serĉo kaj eltrovoj; poezio
kiel “alvoko trans la limojn”, “strebo al horizontoj”, “invito al vekiĝo”. Jen konceptoj kaj
ideoj aperantaj ankaŭ
aliloke en ĉi
volumo, ekzemple en recenzo de 1957 pri La
infana raso (almenaŭ 3-foje abunde kaj profunde pritraktita ĉi-libre), kie li diras, ke la moderneco de
la epopeo de Auld “probable fortimigas ŝaŭmideanojn”,
“ĉar oni devas streĉi la cerbon” kaj esti “preta serĉi kun sincera menso”, kaj ke temas pri
verko “konstante enhavokrea en la menso de ĉiu nova leganto”. En la sama prelegaro ni
trovas superbajn analizojn de la poezio, kaj de unuopaj poemoj, de Auld,
Boulton, Nervi, Kock kaj Kalocsay, cetere verkitajn en prozo modele bela, klara
kaj preciza. Same jarojn poste, en la serio Bildoj
el la historio de la esperanta literaturo, aperinta en Juna amiko kaj Libera Folio,
li daŭrigas
samnivele, kvazaŭ
en la formo de literaturhistoriaj kaj literaturkritikaj artikoloj enciklopediaj,
pri la poezio de i.a. Zamenhof, Privat, Baghy, Miĥalski, Hohlov, Kurzens, Tárkony,
Waringhien, Francis, Dresen kaj Conterno-Guglielminetti. Fine kompletigas la
tuton eseoj pri la libera verso aŭ la proza poemo, kaj recenzoj de divers-aŭtoraj poemaroj, ekzemple de Valano, Nervi
aŭ Mao, ĉiam kun sincera optimismo pri la evoluo de
nia poezio, preter dogmoj kaj antaŭjuĝoj. Mi daŭre miras pri liaj modesto kaj absoluta
manko de afekto, post ol li pritraktis la esencon de la poezio, kaj la
esperantan poezion konkrete, ege pli profunde ol oni, ol ni ceteraj kutime
faras. Jen kredeble lia ĉefa kontribuo al “la ankoraŭ iom magra literatur-scienca verkaro en Esperanto”. Ankaŭ tradukadon li ne forgesas pritrakti
teorie, ekzemple tiun de la antikva islanda literaturo en esperanton, kun
speciala atento al aliteracio kompare kun finrimado, sed same pri tradukaj
metodoj kaj sintenoj ĝenerale.
Nature, konstateblas parenca evoluo “ekde la tradicio ĝis la modernismo”: se en 1958, en recenzo
pri La floroj de l’ malbono,
analizante la esperantigon de la soneto La
malamiko, li parolis favore pri iuj rimcelaj aldono de epitetoj kaj duonfidela
anstataŭigo
de vorto, en 1978 li trovis “ŝarĝpeza”
(kaj do nesukcesa) la kaloĉajan stilon de la traduko La morto de
la ĉielarko pro “la konata obsedo de Kalocsay imiti
la originalajn versoformojn”, kaj esprimis aplaŭdindan preferon je poemtradukoj en zorge
dulingva prezento kun detalaj klarigoj kaj notoj, t.e. pledon por ali-kriteria
kaj ali-metoda fideleco. Ĉi tie konverĝas
lia opinio pri la sekundara graveco de rimoj kaj son-efektoj en la originala
poezio: “Rilate al la plej evidenta karakterizaĵo de la soneto, la rimskemo, estas
dirinde, ke la postuloj pri refoja uzo de samaj rimoj ofte rezultas en altrudo
de vortoj ne sufiĉe
intimaj kaj subtenaj al la evoluigo de la temo”. Kio plene kongruas kun lia
aktiva rezisto kontraŭ
la jam de longe sterila kaj steriliga parnasismo. Malofte mi trovis en la
historio de nia beletro tiel sobran kaj klare esprimitan kritikon kontraŭ la negativaj flankoj de la poetika politiko de Kalocsay kaj
Waringhien, aŭtoroj
kiujn li tamen ĉiam
prave traktas kun respekto kaj admiro. Fakte, lia
priskribo aŭ
supervido (en La poezia arto kaj aliloke)
pri la historio de nia originala poezio, ne ĉiam konsenta kun la kategorioj de Auld en
la Esperanta Antologio, igas min revi
je Ragnarsson kiel redaktanto de ia Antologio
de la moderna poezio en esperanto (ne nepre ekde 1956 sed malstrikte de
1887 ĝis
nun), aŭ
almenaŭ
de suplemento al la dua eldono de La ĉi-supra prezento de la poezia verkaro de
Ragnarsson signifas, ke ne sufiĉas legi ĉi
libron nur unufoje, ĉar
la eseoj, artikoloj kaj recenzoj prilumas la poemojn, sed ankaŭ inverse. Necesas relegi ĝin almenaŭ unu plian fojon, kiel oni frandas
majstran poemon aŭ
reaŭskultas ŝatatan komponaĵon. Ĝuste tiam Ragnarsson prezentas sin en sia duobla, du-klinga dimensio de
eksterordinara poeziisto, same en la praktiko (poeziado) kiel en la teorio
(poeziiko); kiel elstara poeto kaj eminenta poeziologo, ne nur ia gvidlibra aŭ truke rimlerta poetikisto; alivorte, kiel
artisto sen artifikoj. |