Schulhof estis poeto kaj aperigis tri volumetojn da poemoj, kiuj meritas atenton kiel sinceraj esprimoj de lirikismo, grandparte ombrita de melankolio kaj pesimismo. Tiuj poemaroj, kiuj enhavas entute nur 30 poemojn, aperis antaŭ la unua mondmilito, en du sinsekvaj jaroj, 1911 kaj 1912. Verŝajne li post tio ĉesis sin okupi pri originala verkado, sed sin turnis al tradukado de poemoj el la ĉeĥa lingvo. Kolekto de 30 poemoj de 15 ĉeĥaj poetoj aperis nur post lia morto, en antologio nomita Bohemaj Grenatoj (1920).

Pri la tri poemaroj de Schulhof: Per Espero al Despero (1911), Kion la Vivo alportis (1911) kaj Aŭtunaj floroj (1912) Kalocsay bele kaj kortuŝe verkis multajn jarojn poste en Literatura Mondo (1922): “Plenmano da versoj, granda promeso portita en la fruan tombon ... kara malfeliĉa poeto, kara malsana doktoro, kortuŝite mi ekkaresas vian memoron.” Li konstatas konstantan evoluon kaj pliperfektiĝon, ekde iuj ritmaj kaj lingvaj stumbloj en la unua volumo ĝis la veraj literaturaj perloj en la lasta. Mauro Nervi (en Arkivo de EVA, 2005) mencias la fluan esprimadon de liaj poemoj laŭ la kutimo de nia frua poezio, sed atentigas pri surprizaj poemoj, “kiuj pruvas lian realismon kaj pesimismon, ankaŭ koncerne Esperanton mem.”

Sian poemon Desperanto Schulhof komencas per identigo de Esperanto kun la esenca Espero mem: Dolĉe sonas via nova nomo, / ho Espero! nia bela vorto!, sed finas ĝin per neevitebla pesimismo pri la homo mem, ke eĉ en malproksima futuro “tiam ree homon batos homo, / sed li batos lin en via nomo  –/ ankaŭ kun la stelo sur standardo”. Post preskaŭ cent jaroj la pesimismo de la poeto ŝajnas daŭre reala pri la homa raso. Estas inde kompari tiun poemon de Schulhof kun la fama poemo En amara horo de Kalocsay, kies pesimismo finiĝas per “Ne!”, per kiu li rifuzas lasi la esperon pri Esperanto malgraŭ la senideala mondo: “Vi estas la konsolo en nia mond’ amara!”

En sia lasta poemaro, Aŭtunaj floroj Schulhof jam atingas plenan evoluan maturecon kiel poeto. La titolo estas melankolia, sed ne pesimisma, kio kongruas kun la tono de la poemoj, doloro certe ne forestas, sed ekvilibras kun ia pensa energio, kiu plej klare aperas en la plej fama poemo de Schulhof, Kanto de l’sklavo.  La temo de tiu poemo estas Esperanto, kiun la poeto rigardas kiel sian absolutan mastron kaj sin mem kiel ĝian sklavon. Tiu mastro estas senindulga, ĝi ligis la poeton per katenoj el kiuj li ne havas ajnan esperon liberiĝi, kvankam li multfoje klopodis eskapi, sed li ne povas, ĉar lia vivo apartenas al la lingvo kaj moro, kiun ĝi alportas. La poemo havas kvin kvinversajn strofojn. Jen la dua strofo, kiu priskribas la vanajn penojn de la poeto liberiĝi el sia sklaveco:

Multfoje mi forĵetis mian plumon,
eĉ emblemon vian, stelon kvinradian,
en la koro fajron mi estingi penis,
sed vi senkompate ĉiam min ekprenis
kaj min pluen, pluen trenis, sklavon vian.

En la lasta strofo, per vortoj ege trafaj, eĉ korŝiraj, la poeto klarigas la esencon de la mastra potenco de Esperanto kaj de tio, kion ĝi prezentas: nova moro de humana, nobla konduto de la homoj:

Pli kruelan, ol la famaj uzurpantoj
vi alportis al ni en la mondon moron;
ili piedbatis homajn liberecojn,
de la landoj ŝiris partojn, limojn, pecojn,
sed vi ŝiras el la brustoj nian koron.

La poemoj de Schulhof havas ne nur historian valoron en la Esperanta literaturo. Ili konservas forton, kiu ankoraŭ en nia tempo estas strange freŝa kaj kapabla atingi niajn korojn per sia emociiga realismo. Cent jaroj pasis, sed li estas ankoraŭ kun ni.

 (Juna amiko,n-ro 121, aprilo 2008)