Koncerne la sorton de la poeto, kiun mi nun mallonge prezentas al la legantoj, tamen necesas mencii la periodon de la t.n. Kultura Revolucio 1966-1976, kiam varba agado por Esperanto iĝis danĝera en Ĉinio pro suspekto pri reakcio kaj spionado.Tiam pluraj esperantistoj estis enkarcerigitaj pro iliaj kontaktoj kun eksterlando, paranoje konsiderataj minacaj al la socialismo. Inter ili estis la poeto Armand Su, arestita en 1968 pro liaj kontaktoj kun eksterlandaj Esperanto-revuoj. Li estis poste kondamnita al 20 jaroj de mallibereco, sed estis deklarita senkulpa kaj liberigita en 1979. Li mortis en 1990 post longa malsano, 54-jara.

Tra la historio de Esperanto en Ĉinio multaj literaturemaj esperantistoj okupis sin pri tradukado de ĉinaj verkoj, kie elstaras la noveloj de la granda verkisto Lusin. Tamen, ŝajne, malmultaj okupis sin per orginala verkado, specife pri poezio. En la Esperanta Antologio, Poemoj 1887-1987, nur du poetoj aperas, Saint-Jules Zee (Xú Shēngyuè) kaj Armand Su (Sū Chéngzōng). Lastatempe aperis la tria poeto, Mao Zifu, kies poemaro Kantoj de Anteo (2006) vekis grandan atenton inter esperantistaj poezilegantoj.

Armand Su (sian pseŭdonimon li prenis el dramo de Alexandre Dumas, fils) naskiĝis en Pekino en 1936. Li ekkonis Esperanton en 1955 per lego de ĉinlingva traduko de la libro Vivo de Zamenhof de Edmond Privat kaj baldaŭ ekklernis la lingvon. Li komencis korespondadon kun la hungara poeto kaj verkisto Julio Baghy kvar jarojn poste. Tio konvinkis lin, ke li fariĝu poeto en Esperanto.

Du fiaskintaj amaferoj afliktis la junan poeton en tiu tempo, kiuj rivelis al li la du kontraŭajn aspektojn de amo kiel temojn:

per la nevenkebla magi-forto,
al vi, mia kara, mi promesas:
Mi eterne amos vin ĝis morto.

Kaj

Mi ŝin rigardis mute kaj ĉagrene,
en larmobril’ pro ŝia am-konsolo.
Jam ŝi forglitis, ho ve, senrevene.

Post malsukcesoj ĉe universitataj ekzamenoj Armand nun sin firme turnis al verkado en Esperanto, kaj originale kaj traduke. Liaj poemoj kaj tradukoj komencis aperi en diversaj Esperanto-revuoj en la mondo, li jam estis survoje al famiĝo kiel Esperanto-verkisto kaj en Ĉinio kaj eksterlande. Liaj temoj ŝanĝiĝis, li verkis pri la belaj pejzaĝoj de sia patrujo kaj la ĝiaj antikvaj legendoj, inter ili eposojn, ekzemple laŭ la legendo pri La Tria Fratino Liu:

En Ĝungian, vilaĝ’ riverborda,
loĝis harmonie paro olda.
Ili teron plugis diligente,
vivis tre feliĉe kaj kontente.
Ili havis filon kaj filinon.
Jen naskita la tria – knabino ...

kaj tiel plu tra 158 versoj.

La kolektita poemaro de Armand Su aperis en 1992 ĉe Ĉina Esperanto-Eldonejo en Pekino. Ĝi enhavas 178 poemojn. Forme lia poezio ne estas sub modernismaj influoj, liaj poemoj estas laŭmetrikaj kaj rimitaj. La poemoj estas aranĝitaj kronologie, kio prezentas kortuŝe lian vivon, ties drastajn kontrastojn, unuflanke liberon, amon, kontaktojn, aliflanke opreson, malliberon, izolon. La poemo, Kuŝante sur la ĉerko, verkita en 1967, la jaro antaŭ lia aresto kiel minaco al la socialismo pro sia internaciema esperantismo, esprimas lian tiaman staton kaj cirkonstancon, kiam la poeto vivis vagabonde, provante eviti la fatalon, kiu fine lin frapis:

Oni pelas min de dom’ al dom’,
nun fariĝis mi senhejma besto.
Sen manĝaĵo kaj sen varma nesto,
vagabondas mi kvazaŭ fantom’.
Mi tranoktas sur malplena ĉerk’,
super la kapo – la ĉiel’ milstela.
Mi meditas en ĉi nokt’ malhela
pri l’ kanto cigna – mia lasta verk’.

Antaŭe li estis verkinta pri sia ĉagreno pro la forrabo de lia skribmaŝino fare de la ruĝaj gvardianoj:

Larmis mi dum nokta hor’ amara.
Kiom longe tio min ĉagrenis.

Tragika sorto, tragika tempo. Oni nur povas ĝoji, ke Esperanto nun denove bone vivas en Ĉinio, la patrujo de Armand Su, kiun li tiom amis.

Juna amiko, septembro  2011