TTT-ejo de UEA |
Sablohorloĝo en la centro
de l’ uragano: la poezio de Suso Moinhos Fernando Pita Moinhos, Suso. Laminarioj. Partizánske:
Espero, 2016. Prezo
ĉe UEA: € 7,50 La
tuta verkaro de Suso Moinhos estas larĝe disvastigita per interretaj
paĝoj, blogoj, filmitaj artaj prezentadoj ktp., sed tiu ĉi recenzo
temos nur pri lia (ankoraŭa) poemaro, la nura libroforme aperinta: Laminarioj.
Pri
la poeto mem, oni devas ja diri, ke, kvankam ĉiu Esperanta poeto estas
almenaŭ dulingvulo, vere raraj estas la poetoj kiuj same estas poliglotoj
– kaj kapablas (bone) verki en alia ol sia denaska lingvo. Inter tiuj,
malmultaj bone konas, aprezas kaj trastudas almenaŭ la plej gravajn
aŭtorojn de sia lingvo (mi eĉ ne pri la Esperantaj aŭtoroj
parolu). Tamen, multoble pli raras tiuj, kiuj profesie estas lingvoinstruistoj,
lingvistoj, filologoj, tradukistoj kaj simile. Ke ĉiuj tiuj faktoroj
kongruu en unu sola homo estas okazintaĵo, kiu preskaŭ neniam
ripetiĝas. Tamen, tio certe estas la kazo de Suso Moinhos, kaj estas
ĝuste tiu sumo de faktoroj, kiuj pozicias lin for, kaj supre, de la
averaĝa kvalito de liaj samtempuloj. Tamen,
tiuj du profesiaj faktoroj: profundaj konoj de filologio kaj lingvistiko,
aktiveco en literaturo kaj tradukado, ne estas la nuraj ingrediencoj en la
poezia recepto de Suso Moinhos: naskiĝinta en Galegio (provinco en la
nordokcidento de Hispanio), Suso vivas en regiono, kie du lingvoj konkurencas:
la galega kaj la hispana. Tio donis al li certan elstaran kapablon pri – ne
ĉiam glata – kunvivado inter diversaj lingvoj, sperton poste ellaborotan
dum liaj universitataj studoj, kiuj konstruis en li lertan filologon kaj
instruiston de la galega, kaj de aliaj lingvoj (Moinhos estis ankaŭ unu el
la malmultaj kiuj instruis Esperanton sur internacia nivelo). Do,
al la profesiaj aldoniĝas personaj faktoroj: persona multlingveco, kaj iom
multforma ekzistado inter kulturoj. La rezulto, kompreneble, estas persona
kultura fono (kaj heredaĵo) kiu lasas grandajn spurojn en la verko de
Moinhos: dum legado de liaj poemoj rimarkeblas la ŝarĝo de solida
kono de literaturo (ne nur la Esperanta kaj la galega, ankaŭ la hispana
kaj aliaj ĉeestas); de profunda kaj
erudicia vortopro-vizo en Esperanto, kaj de lerta regado de la poeziaj
strukturoj disvolvitaj ekde la Moderneco. Sed tio ankoraŭ ne estas
ĉio. Samgeneraciano (kaj
samnaciano) de la anoj de la tiel nomata Ibera Skolo, inter kiuj li
kalkulas diversajn personajn amikojn, amikojn, kiuj ja reciprokas tiun senton,
kiel asertis Jorge Camacho en la antaŭparolo de Laminarioj, ke “sentas
lin samgrupano, plia poetofrato en la ibera grupo, kompreneble kun karaktero
kaj voĉo tute propraj”. Kompreneble, sumigitaj,
tiuj faktoroj povus sugesti verkon tre regita de influoj (eĉ se
nekonsciaj), venatan de aliaj Esperantaj verkistoj. Tio, tamen, se ĝi ja
okazas, estas tiel bone kaŝita ke oni ne kapablas percepti. Kontraŭe,
legado de liaj poemoj pensigas nin ĉu, ĉar tre bona konanto de
esperantlingva literaturo, Moinhos ne celis precipe eviti ĉiajn ricevutajn
influojn, kaj konsekvence kompareblojn, je aliaj, ne nur samgeneraciaj, Esperantaj
poetoj. Kvazaŭ konscie, Moinhos iel ajn apartigas sian personan verkon
disde ilia kolektiva verkaro. Tiu apartigo senteblas jam
en la legado de la unuaj versoj: Laminarioj estas tiagrade erudicie
verkita, ke endas ke oni legu ĝin kun bona vortaro ĉemane. Neniel kaj
nenie Moinhos ion koncedas ĉe la legado de liaj poemoj: li ja postulas de
leganto bonan regadon, ne nur de la lingvo mem, sed ankaŭ de tute nekomuna
(en ajna lingvo!) vortoprovizo. Tiu procedo, tamen, kiu en malpli bonaj poetoj
utilas por almenaŭ maski minimuman talenton, agas, ĉi-kaze, tute
male. Nenio estas kaŝita aŭ enmaskigita en liaj poemoj: tiu
vortoprovizo tie enestas simple ĉar ĝi ja nepras por la plej
ĝusta (kaj trafa, kaj vortoŝpara) esprimo de la nekomunaj ideoj de la
poeto. Tamen, eblas rimarki ke tiu
proceduro ne estas nova en la Esperanta literaturo: Kálmán Kalocsay kaj William
Auld jam faris tion, kaj certe oni povas loki la verkon de Moinhos en tiun saman genealogion. Tamen oni
ne trompiĝu: ja estas
distanco inter ili. En la galego, la resonanta liro ne estas nur la Esperanta,
sed tiu de hispanlingvaj poetoj kiel Rubén Darío kaj García Lorca: la kompleksa
lirikismo de la Darío de Prosas Profanas, kunligita al la muzikeca kaj
kalejdoskopa imagopovo de tiu Lorca de la Romancero Gitano, eĥas
tra la poemoj, ne kiel simplaj referencoj aŭ senkonsciaj influoj. Ili
estas ja pozicio antaŭ la poezio: kompleksa sed forta, delikate muzikeca
sed verve bunta. Tiuj du sintenoj, kiuj en la hispanoj estis preskaŭ
antipodaj, fariĝas en Moinhos tute kongruaj, kvazaŭ koincidantaj en
ia punkto sur la horizonto. Malgraŭ tiu reeĥo
de hispanlingvaj aŭtoroj, oni ne povas forgesi, ke Moinhos estas
ĝisosta galego kaj bona filo de tiu popolo de terkulturistoj kaj navigantoj.
Tial, troveblas en li la ĉiamĉeestaj temoj de la maro kaj de kampoj,
temoj kies odoroj tre bonflaratas en lia poezio, kaj kiuj same
kondukas nin al aliaj, ĉi-kaze neeskapeblaj, eksteresperantaj influoj:
tiuj de Rosalía de Castro kaj de Celso Emilio Ferreiro, elstaraj nomoj de tio,
kion kulturaj rondoj nomas Galeguidade (tio estas, Galegeco), la
sento aparteni al tiu kultura universo, kies landlimoj etendiĝas,
larĝsence, de tiuj de la provinco al suda Portugalio kaj al Brazilo. Tiel, oni povas fasonadi tiun parton de la poezia formulo de
Moinhos kvazaŭ samcentrajn cirklojn konusforme grimpantajn unu sur la
aliajn: la nacia (galega kaj hispanlingva), la kultura (mondskale vasta sed
centrita en Galegio), la profesia, la persona. Tiuj cirkloj, laŭ ili
surgrimpas sin, samtempe iĝas pli densaj, kaj la fina rezulto estas poezio
tre densigita en unu sola punkto, kie ili restas nedisigeblaj. Tamen, oni ja rajtas sindemandi: kial, aŭ kiel, tio
igas tiun poeton grava por la Esperanta literaturo? Ĉu nur pro sia
kvalito? Ĉu nur pro la bon(eg)a, tamen komplika, regado de la lingvo? Ne
estas nura respondo al tiuj demandoj; ĉar oni povus pensi, ke bonaj konoj
de la lingvo estus nepra kondiĉo por versofari Esperante. Tamen, se tio
veras, oni ja memoru ke lerta kaj altnivela regado de la lingvo raras, eĉ
ĉe multaj poetoj, kio definitive ne estas la kazo de Moinhos. Alia
punkto estas, ke en tempo kiam multaj feroce batalas pro la absoluta simpleco
de la lingvo, libroj kiel Laminarioj akiras tre interesan (eĉ se nekonscian)
rolon kiel rezistado al tiu sinteno. Tamen, tio ne estas la plej grava punkto
de lia poezio, sed la fakto ke tiu tiom densigita punkto supre menciita ne
estas nur punkto, sed vera ponto! Ponto
el tiu konuso el samcentraj cirkloj al alia konuso, formata de la vera
kontribuo al altnivela poezio originala en Esperanto, de la uzado de
eksteresperantaj influoj por krei pure Esperantan beletron – kaj la kunresponda
dialogo inter tiuj kulturoj; de la uzo (ne eluzo, nek foruzo) de diversaj
poeziaj strukturoj jam praktikitaj en Esperanto (de la modera rimdozo al la
multkolora parnasismeco) ktp., ne por fariĝi kreanto de novaj poeziaj
tendencoj aŭ de vakue ribelemaj sintenoj, sed de konverĝanta unueco
de la diversaj eblecoj de versfarado en la Esperanta poezio de la unua kvinono
de la 21-a jarcento. Evidente, tiuj du konusoj, kunigitaj per siaj verticoj, akiras
formon de sablohorloĝo, simbolo de la tempo. Tiu tempo kiu, finfine, donos
la lastan juĝon al la demandoj prezentitaj en la poezio de Suso Moinhos, sed
kiu jam antaŭmontras ke ĝi estas ne ĉi-, nek antaŭ-, sed
fortempa, unua paŝo al la eterneco, kaj, eĉ pro tio, ĝi ja
staros senmova en la centro de l’ uraganoj de la Esperanta poezio.
Reen al:
|